व्यंजन संधी

व्यंजन संधी

जवळ जवळ येणाऱ्या दोन वर्णापैकी दोन्ही व्यंजने असतील किंवा पहिला वर्ण व्यंजन व दुसरा वर्ण स्वर असेल तर तेंव्हा व्यंजनसंधी होतो.

नियम १- पहिल्या पाच वर्णापैकी अनुनासिकाशिवाय कोणत्याही व्यंजनापुढे कठोर व्यंजन आले असता त्या पहिल्या व्यंजनाच्या जागी त्याच्याच वर्गातिल पहिले कठोर व्यंजन होऊन संधी होतो.

पोटशब्द	एकत्र येणारे स्वर व संधी	जोडशब्द
विपद + काल	द् + क् = त् + क् = त्क	विपत्काल
वाग + पति	ग् + प् = क् + प् = क्प	वाक्प्ती
वाग + ताडन	ग् + त् = क् + त् = त्क	वाक्ताडन

नियम २- पहिल्या पाच वर्गातील कठोर व्यंजनापुढे अनुनासिकाखेरीज स्वर किंवा मृदू व्यंजन आल्यास त्याच्या जागी त्याच वर्गातील तिसरे व्यंजन येऊन संधी होतो याला तृतीय व्यंजन संधी असे म्हणतात

पोटशब्द	एकत्र येणारे स्वर व संधी	जोडशब्द
वाक + ईश्वरी	क् + ई = ग् + ई = गी	वागीश्वरी
सत + आचार	त् + आ = द् + आ = दा	सदाचार
अप + ज	प् + ज् = ब् + ज् = ब्ज	अब्ज

नियम ३- पहिल्या पाच वर्गातील कोणत्याही व्यंजनापुढे अनुनासिक आल्यास पहिल्या व्यंजनाबद्दल त्यांच्याच वर्गातील अनुनासिक व्यंजन येऊन संधी होतो याला अनुनासिक संधी असे म्हणतात

पोटशब्द	एकत्र येणारे स्वर व संधी	जोडशब्द
वाक + निश्चय	क् + न् = ङ  + न	वाङनिश्चय
षट + मास	ट + म् = ण  + म	षण्मास
सत + मती	त् + म् = न् + म	सन्मती

नियम ४ – म पुढे स्वर आल्यास तो स्वर मागील म मध्ये मिसळून जातो, व्यंजन आल्यास म बद्दल मागील अक्षरावर अनुस्वार किंवा शीर्षबिंदू येतो.

जसे – सम + आचार = समाचार, सम + गती = संगती

नियम ५- छ पूर्वी ऱ्हस्व स्वर आला तर त्या दोहोंमध्ये च् हा वर्ण येतो

जसे – रत्न + छाया = रत्नच्छाया, शब्द + छल = शब्दच्छल