विसर्गसंधी

विसर्गसंधी

एकत्र येणाऱ्या वर्णातील पहिला वर्ण विसर्ग असतो व त्यापुढील वर्ण स्वर किंवा व्यंजन असतो तेंव्हा विसर्गसंधी होतो..

नियम १ – विसर्गाच्या मागे अ हा स्वर आला असता पुढे मृदू व्यंजन आल्यास विसर्गाचा उ होऊन अ + उ = ओ असा संधी तयार होतो याला विसर्ग उकार संधी असे म्हणतात.

पोटशब्द	एकत्र येणारे स्वर व संधी	जोडशब्द
यश:+ धन	श + अ + विसर्ग + धन = श + ओ + धन	यशोधन
मन:+ रंजन	न + अ + विसर्ग + रंजन = न + ओ + रंजन	मनोरंजन
तेज: + निधी	ज + अ + विसर्ग + निधी = ज + ओ + निधी	तेजोनिधी

नियम २- विसर्गाच्या मागे अ आ व्यतिरिक्त कोणताही स्वर किंवा मृदू वर्ण आल्यास विसर्गाचा र् होतो

उदा – नि: + रस = नि + र् + रस = नीरस, नि : + रव = नि + र् + रव= नीरव

नियम ३- पदाच्या शेवटी स येऊन त्याच्या पुढे कोणतेही व्यंजन आल्यास स चा विसर्ग होतो

उदा – मनस् + पटल = मन:पटल, तेजस् + कण = तेज:कण

नियम ४- पदाच्या शेवटी र् येऊन त्याच्या पुढे  कठोर व्यंजन आल्यास र् चा विसर्ग होतो

उदा – अंतर् + करण = अंत:करण, चतुर + सूत्री = चतु;सूत्री

नियम ५- विसर्गाच्या एवजी येणाऱ्या र् च्या मागे अ व पुढे मृदू वर्ण आल्यास तो र् तसाच राहून संधी होतो

उदा – पुनर् + जन्म = पुनर्जन्म, अंतर् + आत्मा = अंतरात्मा

नियम ६ – विसर्गाच्या मागे अ हा स्वर असून पुढे क ख प फ यापैकी एखादे व्यंजन आले तर विसर्ग कायम राहतो मात्र पुढे अन्य स्वर आला तर विसर्ग लोप पावतो.

उदा – प्रात: + काल = प्रात:काल, अत: + एव = अतएव

नियम ७- विसर्गाच्या मागे इ किंवा उ असून पुढे क ख प फ यापैकी कोणताही वर्ण आल्यास विसर्गाचा ष होतो

उदा – निष्कर्ष, निष्पन्न, दुष्कीर्ती आयुष्यक्रम, चतुष्कोन
अपवाद: (दु:+ख= दु:ख, नि:+पक्ष = नि:पक्ष

नियम ८ – विसर्गाच्या पुढे च छ आल्यास विसर्गाचा श होतो आणि त थ आल्यास विसर्गाचा स होतो

उदा – नि:+ चल = निश्चल,   नि:+तेज = निस्तेज

नियम ९- विसर्गाच्या पुढे श स  आल्यास विसर्ग विकल्पाने कायम राहतो किंवा लोप पावतो

उदा – दु: + शासन = दु:शासन, नि: + संदेह = नि:संदेह

Share whatsapp